Eylül Ayı Hanehalkı İşgücü Verilerine İlişkin Değerlendirmemiz

n TÜİK verilerine göre Eylül ayında işsizlik oranı %10.3’e yükselirken, tarım-dışı işsizlik oranı ise %12.4’de yatay seyretti. Türkiye genelinde işsiz sayısı 2015 yılı Eylül döneminde geçen yılın aynı dönemine göre 39 bin kişi artarken, işsizlik oranı ise geçen yılın aynı ayından 0.2 puan düşük gerçekleşti. Tarım dışı işsizlik oranı ise geçen yıldan 0.3 puan düşük gerçekleşti. Önceki ay ise aynı oranlar sırası ile; %10.1 ve %12.4 düzeyindeydi. İşsizlik oranındaki artışın mevsimselliğin gerektirdiği yönde (artış) ancak daha sınırlı boyutta gerçekleştiğini görüyoruz. Öte yandan, özellikle iç talebin seyri açısından önemli bir gösterge olarak izlediğimiz istihdamın yıllık artış hızının %3.8’e ve tarım-dışı istihdamın yıllık artış hızının %3.6’ya yükseldiğini görmekteyiz ki, manşet verilere göre bir miktar daha olumlu bir tablo çizmektedir.

n İşsizlik ham verilerini sağlıklı değerlendirmek için dikkate almamız gereken bazı özellikler bulunmaktadır. Mevsim etkilerinden arındırılmamış verilerin tarihsel gelişimine bakıldığında, genellikle işsizlik oranının yılın en düşük noktasını Haziran ayında gördüğü, bu ayı takiben de Şubat ayına kadar yükseliş eğilimine girdiği bilinen bir gelişmedir, yani mevsimsellik söz konusu oranların gelişiminde önemli bir belirleyici olmaktadır. Bu nedenle işsizlik oranındaki yükselişin, mevsim etkilerinden arındırılmış verilerde gözlenip gözlenmediği trend açısından daha önemli bir unsur olmaktadır. Buna karşılık, istihdamın ekonomilerin gerek genişleme gerekse daralma dönemlerinde ancak bu döngü belirli bir olgunluğa ulaştıktan sonra belirgin değişim gösteren bir üretim faktörü olması bu verinin öncü bir gösterge olmaktan çok, ekonomik aktivitedeki değişimlerin hanehalkı üzerindeki etkilerini gecikmeli olarak yansıtan bir veri olduğunu unutmamamızı da gerektiriyor.

n Mevsimsellikten arındırılmış işsizlik oranı %10.4’de üstüste dördüncü aydır yatay kalırken, tarım-dışı işsizlik oranı ise %12.4’e geriledi. Mevsimsellikten arındırılmış işsizlik oranı tarihi düşük seviyesini %8,1 ile Haziran 2012’de görmüş ve uzun süre yatay seyrettikten sonra 2013 yılında %9’a yükselmiş, bu döngüde gördüğü en yüksek seviye 2014 yılı Kasım ayında ulaştığı %10.6 olmuştu. Takip eden 5 aylık gerilemeden sonra ise Mayıs-Haziran artışlarıyla %10.4’e ulaşmıştı. Bu tarihten beri ise yatay seyrediyor. Öte yandan, mevsimsellikten arındırılmış verilerde trend açısından istihdamdaki aylık değişimlerin daha fazla bilgi içerdiğini düşünüyoruz. Bize göre, aynen ABD verilerini piyasaların izlediği gibi, Türkiye’de de mevsimsellikten arındırılmış tarım-dışı istihdam aylık değişimi takip edilmelidir. Bu şekilde bakıldığında, Türkiye ekonomisinde 2012-2013 yıllarında aylık ortalama 70 bin kişilik güçlü sayılamayacak bir tarım-dışı istihdam yaratılmış, benzer şekilde 2014 yılında ortalama aylık artış 78 bin kişiyle önceki iki yıla yakın gerçekleşmişti. Bu yıl ise, tarım-dışı istihdamda, ilk çeyrekte ortalama aylık 50 bin kişilik zayıf artıştan sonra ikinci çeyrekte ortalama aylık 54 bin kişilik artışla sınırlı bir hızlanma kaydedilmişti. Üçüncü çeyrekte ise ortalama 66 bin kişilik istihdam artışı ile daha belirgin toparlanma gözlendi. Diğer taraftan, mevsimsellikten arındırılmış işgücüne katılım oranı %51.6 ile yeni tarihi zirvesini görmüş, bir yandan işsizlik oranındaki azalışı sınırlayan bir etken olarak çalışırken, bir yandan da iş bulma ümidinin arttığını düşündüren bir gelişme olmuştur. 

n Tarım-dışı istihdam artışında hizmetler sektörü lokomotif olmayı sürdürüyor, sanayide katkısı ise çok sınırlı. Tarım dışı sektörlerde istihdam edilenlerin sayısında bir önceki yılın aynı dönemine göre gözlenen 735 bin kişi artışın, 653 bini hizmetler sektörü ve 61 bini inşaat sektörü kaynaklı olurken, sanayi sektöründe 21 bin kişilik daha sınırlı istihdam artışı gözlenmiştir. Bu görünüm hiç de şaşırtıcı değildir, GSYH verilerine göre hizmetler sektörü 2014’de %4.1 büyüdükten sonra bu yıl ilk 9 aylık dönemde %4.4 oranında büyüme göstermiştir.

n Yılın ilk yarısında işgücü piyasasında gözlenen bozulma eğilimi durmuş görünse  de, büyümenin kaynaklarının detaylarına bakıldığında önümüzdeki dönemde belirgin bir iyileşme öngörülmemektedir. 2014 yılında büyüme %2.9 ile potansiyel büyüme oranının altında kalmış, bu yılın ilk üç çeyreği sonunda ise sınırlı bir hızlanma ile %3.4 gibi beklentilerin üzerinde ancak halen yetersiz bir büyüme hızıyla devam edilmektedir. Ayrıca, büyümenin tarım-dışı sektörlerde (özellikle sanayi) daha zayıf kaldığı da gözlenmektedir. Bu durum ise istihdamda belirgin ve kalıcı bir toparlanmanın önündeki en önemli engel gibi görünmektedir.